1 Een huwelijk heeft meerdere lagen
“Het woord mank komt steeds in me op. De voorstelling gaat over mank gaan in de liefde. In hoeverre ken je als partners elkaar écht? Het kan best zijn dat degene met wie je al lang samen bent er een ander leven op na houdt, terwijl jij helemaal niks merkt. Hoe is het als je erachter komt dat de ander iets of iemand heeft zonder jouw medeweten? Dat hoeft niet per se om een affaire te gaan, dat kan ook een diepe vriendschap zijn of iets anders. Is je complete huwelijk dan ineens minder goed dan je dacht of blijft de rest intact? Gaat alles wat je samen had hiermee op de helling of niet?
In mijn voorstelling ‘De liefde voorbij’ vertel ik over een man die op een avond zijn vrouw opbiecht een geheim te hebben. Er volgt een ruzie, hij verlaat boos het huis, twee uur later is hij dood. Verslagen blijft zij achter, verdrietig om zijn dood en het geheim. Wat was er waar van hun huwelijk?”
2 Denk niet voor iemand anders
“Hoe goed ken je de ander? Ik denk niet dat mijn man Youp er een ander leven op na houdt. Is ook wat lastiger in zijn geval – als ik op de sociale media kijk zie ik van alles over hem voorbijkomen. Maar ik zeg niet dat het niet aan de hand zou kúnnen zijn. Want je kunt niet in iemands hoofd kijken. Dus ik zeg nooit nooit. Hij vond dit ook een geweldig thema voor een voorstelling. Hij is namelijk een man met ge- dachten die alle kanten op gaan. Dat zie ik. Terwijl je met hem praat, kan zich in zijn hoofd een heel andere film afspelen. En is hij eigenlijk elders. Natuurlijk ben ik daar weleens onzeker over. Tegelijk moet je daar niet te veel bij stilstaan en kijken naar wat je wel deelt. Het hoort soms bij iemand, dat afwezige en in een eigen wereld zijn. Nogmaals, je kunt niet in iemands brein kijken en je kunt niet voor ie- mand denken. Dat moet je loslaten. Ik heb best lang gehad dat ik voor anderen dacht, ook voor hem. Niet doen. Iemand vrijlaten is ook een open deur naar een eigen leven, ja, maar dat moet je voor lief nemen. Klaar. Anders heb je zelf geen leven. En het geeft jezelf ruimte.”
3 Gun je geliefde een eigen binnenwereld
“Waarom ‘De liefde voorbij’....? Ik vond het een mooie titel die je tweeledig kunt uitleggen. ‘De liefde voorbij’ omdat je in staat moet zijn te durven denken voorbij de liefde zoals jíj die ervaart. Dat je de ander in z’n totaliteit ziet en een eigen binnenwereld gunt. Dat je voorbijgaat aan een vastomlijnde liefde.
Ik koos ook voor deze titel omdat we in de liefde vaak voorbijgaan aan de liefde. Omdat we leven, omdat we mens zijn, omdat ik niet meer geloof in monogamie – maar wel heel erg in de liefde. Ter voorbereiding op deze voorstelling heb ik veel mensen geïnterviewd. Ik verslond de boeken en TED-talks van de Vlaamse psychotherapeut Esther Perel. Echt fantastisch, zij benadert liefde op zo veel manieren.
Een van de dingen die Perel zegt, is dat je creatief moet omgaan met hoe je allebei in el- kaar zit. Bijna iedereen wordt weleens verliefd op een ander tijdens een relatie. Als partner ben je je geliefde dan hartstikke kwijt. Wat doe je dan? Als het lukt om boosheid en afgunst van je af te werpen, te accepteren dat deze dingen nu eenmaal gebeuren, dan overwin je samen als stel.
Het gaat erom met elkaar in gesprek te gaan. Zonder precies te willen weten wat de ander gedaan heeft, want dan ga je jezelf pijn doen, dat laten, maar accepteren dat je partner een kant heeft waar jij niet bij kunt. Of even niet bij kon.”
4 Beweeg mee met elkaar
“Youp en ik hebben inderdaad ook zo’n periode gehad. In ons geval was het extra lastig omdat het nieuws ook naar buiten werd geslingerd. Uiteindelijk hebben we goed gepraat en beseften we dat we met z’n tweeën een heel vette basis hebben. Die is veel te diep en te goed om kapot te laten gaan. Ook voor Youp was dat een heel klare zaak. Als je verliefd bent, ben je ziek. Leuk ziek, maar niet helemaal voor rede vatbaar. Als je ogen opengaan denk je in het beste geval: het is bizar dit allemaal op te geven.
We kennen elkaar zo goed en hebben samen zo veel meegemaakt: kinderen en kleinkinderen gekregen, Youps ouders die ziek werden en kwamen te overlijden, die idiote carrière van hem die een gigantische uitwerking heeft op ons gezinsleven. Zijn hartoperatie in 2015. Al- tijd hebben we met elkaar meebewogen.
Youp is pittig in z’n uitspraken en vergroot dingen graag uit. In de tijd dat hij in de jaren negentig doorbrak met de oudejaarsconferences en gek werd van het Ikea-stapelbed dat hij moest kopen en in elkaar moest zetten, heb ik meegemaakt dat mensen naar me toekwamen: ‘Goh kind, gaat het? Hij ging wel weer tekeer over je.’ Dan legde ik steeds vriendelijk uit dat het theater is. Er zitten heus thuiservaringen in, maar met dat stapelbed heb ik mij niet bemoeid. Hij heeft het geprojecteerd op mij en gewoon fantastisch uitgewerkt. Ik snap dat, wij snappen elkaar.” >>
5 Humor houdt je overeind
“De periode dat Youp zo ziek was, vond ik lastig. Het is zijn natuur niet te willen zeuren. Dan vroeg ik hoe hij zich voelde en was het antwoord: ‘Blub’. Wat is dat? Weet ik veel. Maar ik zag dat het niet goed ging. Een paar jaar is hij beroerd geweest en ik kon er niet bij komen. Wel wilde hij graag dat ik in de buurt was, dat was fijn. Tussendoor stelde ik terloopse vragen, maar ik moest hem ook laten. Ga je boven op iemand zitten, dan word je zo’n ‘doe je wel een das om, het is koud buiten’-vrouw. Niet doen! Humor hield en houdt ons overeind. Gisteren nog stuurde ik hem een appje vanuit de drogist. Op zo’n monitor bij de kassa stond: ‘Wat je vraag ook is, we staan voor je klaar. Liefs, Etos.’ Vind ik geestig. Bizar toch, dat soort teksten? We zijn eraan gewend geraakt. ‘Vraag even of God bestaat’, appt hij dan terug.”
6 Je hoeft geen druktemaker te zijn om er te stáán
“Ik ben geen haantje de voorste, waarom dan toch kiezen voor een solovoorstelling? Kwetsbaar en alleen op het podium, zonder tierelantijnen. Ik begrijp het zelf ook niet. Ik heb het weleens gevraagd aan de psychologe van mijn moeder toen zij in therapie was vanwege haar oorlogsverleden. Hoe kon het dat ik me zo snel schaamde voor dingen en dat ik vaak zo weg- kruiperig was, maar dat ik tegelijkertijd wel het NOS-Journaal presenteerde en alweer jaren op het podium sta? Zij zei het aannemelijk te vinden dat ik wil laten zien dat ik er ben. Dat hebben meer tweede-generatieslachtoffers als reactie op het er niet mogen zijn van hun ouders. Jíj moet er zijn, ook al ben je geen haantje de voorste.
Dat ‘let maar niet op mij’-gevoel is altijd ge- bleven. Als ik naar een feestje ga heb ik niet de neiging een knalrode jurk aan te trekken. Ik kijk altijd even de kat uit de boom, als het leuk en gezellig is prima, maar ik denk dat ik veel drank op moet hebben om los te gaan. Dat vind ik zó jammer. Ik zou wel wat uitbundiger willen zijn.”
7 Slechts een klein beetje doet er echt toe
“Ik vraag mijn moeder weleens of er bij haar veel naar boven komt, met het herdenken van het einde van de Tweede Wereldoorlog, nu 75 jaar geleden. Ze wordt negentig en woont sinds kort in een verzorgingshuis. Ze heeft last van haar kortetermijngeheugen Als Joods meisje is ze in de oorlog haar hele gezin kwijtgeraakt en heeft daar vijftig jaar niet over gepraat. Na therapie op late leeftijd is ze dat alsnog gaan doen en is zelfs op middelbare scholen erover gaan vertellen.
Ze zegt geen last te hebben van de herdenkingen, en dat geloof ik ook. Eén keer schoot ze vol. Bij het ontruimen van haar huis hadden we in de boekenkast de allereerste uitgave ge- vonden van ‘Het Achterhuis’ van Anne Frank. Een beeldschoon boekje uit 1947, met voorin een geschreven tekstje van een vriendin toentertijd: ‘Lieve Hélène, ik hoop dat je nooit meer hoeft mee te maken wat je nu hebt meegemaakt. Dat je dit soort ellende bespaard blijft, de rest van je leven’.
Door mijn moeders verleden, de toestand met Youp z’n hart en ander voor- en tegenspoed in ons leven, realiseer ik me dat slechts een klein beetje er écht toe doet. Je gezin. Goeie vrienden en vriendinnen. Wat mensen om je heen van wie je hartstikke houdt, daar gaat het om. Niks anders dan dat. Onvoorwaardelijke liefde – zonder dus de ander compleet te willen doorgronden. Youp en ik zijn net met de kleinkinderen een paar dagen naar de Efteling geweest. Met Youp naar de Efteling, dat is een bijzondere ervaring, ja. Maar we vonden het vooral zo ontzettend leuk die kinderen te zien genieten. Dan ben ik gelukkig, dan is het goed.”<<
